Mijn Studiezaal (inloggen)
724
Verenigde gods- en gasthuizen te Utrecht
Inleiding
Ontstaan van de Verenigde Gods- en Gasthuizen
Bestuur
Vrijwoningen, preuven
724 Verenigde gods- en gasthuizen te Utrecht
Inleiding
Vrijwoningen, preuven
laatste wijziging 23-12-2010
Naast de gasthuizen bestonden in Utrecht van ouds de z.g. vrijwoningen of godskameren, gesticht door kerken, kloosters of particulieren. Het waren kleine huisjes, die gratis of tegen een zeer lage huurprijs aan armen, weduwen of bejaarden ter beschikking werden gesteld. Een aantal van deze stichtingen werd beheerd door verschillende gasthuisbesturen en behoorde dus sinds 1817 tot de Verenigde Gods- en Gasthuizen.
De begeving van de vrijwoningen * geschiedde bij toerbeurt door de regenten. Alleen aan personen die de leeftijd van 50 jaar hadden bereikt, werden woningen toegekend; voor weduwen met kinderen gold deze beperking niet. De woningen mochten ook bewoond worden door echtparen; de vrouw was dan degene die met de woning begiftigd was.
Voor het inwonen van kinderen of andere personen moest toestemming worden gevraagd. De vergunning tot het bewonen van een vrijwoning werd door de regenten ingetrokken, zodra voor de begiftigde een behoorlijk bestaan zonder genot van een vrijwoning mogelijk was.
Voor het inwonen van kinderen of andere personen moest toestemming worden gevraagd. De vergunning tot het bewonen van een vrijwoning werd door de regenten ingetrokken, zodra voor de begiftigde een behoorlijk bestaan zonder genot van een vrijwoning mogelijk was.
De volgende stichtingen kwamen in 1817 onder bestuur van het regentencollege.
- De 17 woningen in de vroegere Croontgenspoort (op de plaats van Hoog Catharijne), gesticht in 1397 door Johan Croonkijn en diens echtgenote, waren afkomstig van het St.Barbara- en St.Laurensgasthuis. De huisjes zijn in 1859 herbouwd in een nieuwe straat, die ter herinnering aan de oude stichting de naam Kroonstraat kreeg.
- Het Bartholomeïgasthuis beheerde van ouds 2 woningen, die naast het gasthuis stonden. Ze werden afgebroken, toen in 1838 een nieuwe vleugel aan het tehuis werd gebouwd.
- De 4 "Kamers van den Heyligen Lande", gesticht door de echtgenote van Willem Arntsz. van den Heyligen Lande (fundateur van het "Dolhuis"), waren ook afkomstig van het Bartholomeïgasthuis. Er werden twee woningen aan toegevoegd, toen de huisjes naast het gasthuis in 1838 kwamen te vervallen. In 1902 werden de woningen vervangen door 6 huizen in de nieuw aangelegde Minstraat.
- De 15 z.g. Sionskameren werden in de 15e eeuw door de schoenmaker Claes Govertsz. gebouwd in de tuin achter zijn huis aan de Nieuwegracht. Het beheer van de stichting droeg hij op aan het Bartholomeïgasthuis.
- De 14 "Kamers van Jan van Campen" in de Schalkwijkstraat behoorden tot het Leeuwenberggasthuis.
- Voorts beheerde dit gasthuis 2 huisjes, gelegen tegenover de Kamers van Jan van Campen, en 3 huizen in de Lange Nieuwstraat. Deze 5 huizen werden in 1901 vervangen door woningen in de Minstraat.
- De Zuylenskameren, 13 woningen in de Bergstraat en de Zuylensteeg (nu: Dirck van Zuylenstraat), werden in de 16e eeuw gesticht door Dirck van Zuylen, kanunnik van St.Pieter. Hij droeg het beheer op aan het kapittel van St.Pieter en het fonds de Armen-noodhulp. Toen het kapittel in 1811 werd opgeheven, verviel het beheer aan de Armen-noodhulp en in 1817 nam het bestuur der Verenigde Gods- en Gasthuizen het beheer over. Tot 1869 heeft ook de burgemeester van Utrecht een aandeel in het beheer gehad. In 1900 is de gelijksoortige stichting van de Utrechtse burgemeester François van Sneeck (overleden 1600) met de fundatie van Dirck van Zuylen verenigd.
Het regentencollege nam in 1817 ook het beheer van z.g. preuven (ook wel "proven" genoemd) van de verschillende gasthuisbesturen over. Het waren renten van kleine kapitaaltjes, die door particulieren in de loop der eeuwen beschikbaar waren gesteld om uitdelingen in geld en natura aan de armen te doen. De preuven hadden niet veel waarde meer, maar er konden nog steeds kleine bedragen uit worden geschonken aan de preuvehouders.
Bovendien kreeg het regentencollege het beheer over een grote preuvestichting, het fonds de Armen-noodhulp genaamd. Deze stichting was in 1496 door een onbekend gebleven vrouw opgericht en bestemd voor uitdelingen aan de armen. De drie grootste gasthuizen (St.Barbara- en St.Laurensgasthuis, Bartholomeïgasthuis en Heilige Kruisgasthuis) belastte zij met de uitvoering ervan. Om de twee weken trokken drie vertegenwoordigers van de gasthuisbesturen door de stad met turf, brood, kledingstukken en andere goederen. Het nieuwe regentencollege besloot in 1818, dat de uitdelingen voortaan zouden geschieden d.m.v. loodjes (plaatjes van lood), waarvoor turf en brood konden worden verkregen. Elke regent ontving een bepaalde hoeveelheid loodjes die hij moest uitdelen.
Algemeen Gasthuis (Bartholomeïgasthuis)
Algemeen Ziekenhuis
Archief en inventarisatie
Addendum
Literatuur
laatste wijziging 27-10-2019
726 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 315 bestanden
Inventaris
laatste wijziging 27-10-2019
726 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 315 bestanden
Kenmerken
Datering:
1817-1925
Toegangstitel:
Inventaris van het archief van de verenigde gods- en gasthuizen te Utrecht 1817-1925
Auteur:
J.N. van der Meulen
Datering toegang:
1977
Notabene:
Vanwege ruimtegebrek bewaren wij dit archief niet in ons eigen depot. U kunt dit archief inzien door het aan te vragen via ons aanvraagformulier: https://hetutrechtsarchief.nl/aanvragen
Openbaarheid:
Volledig openbaar
Rechtstitel:
Opneming in beheer van een particulier, niet in eigendom verkregen
Omvang:
40,63 m oude verpakking
Bijzonderheden:
Vanwege ruimtegebrek bewaren wij dit archief niet in ons eigen depot. U kunt dit archief inzien door het aan te vragen via ons aanvraagformulier: https://hetutrechtsarchief.nl/aanvragen
Rubrieken:
Categorie:
Bartholomeïgasthuis
laatste wijziging 27-10-2019
726 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 315 bestanden
