Archieven Het Utrechts Archief Het Utrechts Archief

Uw zoekacties: Huis Hardenbroek

1010 Huis Hardenbroek

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
Huis Hardenbroek en omgeving
Kasteel en grondbezit
Eigenaren en bewoners
Archiefvorming
Wie de vorming van het archief van huis Hardenbroek onder de loep neemt, stuit op een bijzonder ingewikkeld complex aan archiefbestanden, dat deels door huwelijk en vererving, deels door aankoop van huizen en heerlijkheden is bijeengebracht. De samenvoeging van al deze bestanden voltrok zich met name in de achttiende eeuw, waarna het aldus gevormde huisarchief in de negentiende en twintigste eeuw door latere generaties van de familie Hardenbroek verder werd aangevuld. De relatie van het talrijke archiefmateriaal van aanverwante en gerelateerde families tot het hoofdbestanddeel van dit archief, dat van de familie Hardenbroek, wordt in de kopnoten van de opeenvolgende hoofdrubrieken in hoofdstuk 2 van de inventaris nader toegelicht. Hier zal een poging worden ondernomen de structuur van het archief op hoofdlijnen te duiden. Een schematische weergave daarvan is opgenomen in bijlage 3.
Familie Hardenbroek, oudste gedeelte
Johan Louis van Hardenbroek
Familie Van Renesse van Lockhorst
Families De Casembroot, Van Ledenberg en Van Lockhorst
Gijsbert Jan van Hardenbroek (1719-1788)
1010 Huis Hardenbroek
Inleiding
Archiefvorming
Gijsbert Jan van Hardenbroek (1719-1788)
Van alle Van Hardenbroeks is Gijsbert Jan van Hardenbroek wel de bekendste. Door zijn vele activiteiten op politiek gebied en zijn brede algemene politieke, en maatschappelijke belangstelling vormde hij een omvangrijk persoonlijk archief. Hij concentreerde zich op de staatszaken en op de culturele en maatschappelijke toestanden van zijn tijd. Hij stond midden in de internationale politiek van zijn tijd als kritisch Orangist. Het bekendste is hij geworden door zijn jarenlange dagboeken, zijn Gedenkschriften, waarvan de manuscripten ook in dit archief berusten. *  . Zij vormen een rijke bron voor de politieke geschiedenis van de Republiek in de periode 1747-1787.
Gijsbert Jan was zeer belezen, met name in de Franse literatuur over staat en maatschappij, die toonaangevend was in het “moderne” intellectuele Europa van die tijd. Hij bezat een grote verzameling pamfletten en was vertrouwd met diverse grote schrijvers van de Verlichting, onder wie Voltaire en Diderot. Van veel van hun boeken, die hij ook zelf in bezit zal hebben gehad, maakte hij uittreksels, samenvattingen of volledige afschriften. Van Belle van Zuylen (1740-1805), de vrouw die hij in stilte aanbad, bewaarde hij zorgvuldig alle brieven die hij met haar wisselde, evenals afschriften van een aantal van haar werken. * 
Daarnaast bevat zijn archief veel ambtelijke en (semi-)ambtelijke correspondentie met personen in het gewest Utrecht en in Holland, vaak ook in de rest van de Republiek, en soms zelfs ver daarbuiten. Van 1745 tot kort voor zijn dood vervulde hij het ambt van rentmeester-generaal van de Domeinen ’s-Lands van Utrecht. Al drie jaar eerder had hij van zijn vader al een commissie in de Generaliteitsrekenkamer in Den Haag overgenomen (1742-1746). Daarna volgden twee Utrechtse Admiraliteitscommissies, eerst te Amsterdam (1746-1749) en vervolgens van het Hollands Noorderkwartier. * 
In 1755 kocht hij de ridderhofstad Bergestein bij Amerongen, waarvan het huis toen al was gesloopt. Van dit huis zijn overigens geen stukken aangetroffen in dit archief. Als heer van Bergestein trad hij twee jaar later toe tot de Utrechtse Ridderschap, waarvan hij in 1778 voorzitter werd. Door dit lidmaatschap werd hij ook lid van de Staten en Gedeputeerde Staten van Utrecht. Als Gedeputeerde van Utrecht zat hij ook jarenlang in de Staten-Generaal in Den Haag, waar hij ook geruime tijd lid was van het 'Geheim Besogne', de vaste generaliteitscommissie van buitenlandse zaken.
Met het oog op zijn vele bestuurlijke activiteiten verbleef Gijsbert Jan veelvuldig in Utrecht en in Den Haag. Het huis aan het Janskerkhof (nr. 2) dat hij in 1774 had aangekocht en herbouwd, schonk hij na zijn dood samen met zijn bibliotheek aan de Utrechtse Ridderschap. * 
Door de erfenis van eerder genoemde Willem Jacob van Renesse kwam na diens dood in 1766 de vervallen ridderhofstad Lockhorst te Leusden eveneens in handen van Gijsbert Jan van Hardenbroek. Langs dezelfde weg vielen hem ook de heerlijkheid ’s-Heeraartsberg, Bergambacht en Ammerstol toe en een aantal leengoederen op het eiland Cadzand. Met deze titels kwamen ook de bijbehorende archieven mee, evenals de voorgemelde archieven van zijn grootvader Johan Adolf van Renesse van Lockhorst, de familie Casembroot, de familie van Adam van Lockhorst en archivalia van de families Magnus en De Cupere.
Met de aankoop van de buitenplaats Heiligenberg, die aan Lockhorst grensde, breidde hij zijn bezittingen nog verder uit. Dit verklaart de aanwezigheid van een aantal stukken over deze buitenplaats in het archief. * 
Bij Gijsbert Jan van Hardenbroek kwam tenslotte ook het archiefbestand terecht van zijn veel jongere halfzuster Marie Louise van Hardenbroek (1736-1783), die in 1772 was gehuwd met Franz Johan von Motzfeldt (1702-1778), actief als hoge beambte in Kleefs-Pruisische dienst. Met name over het grondbezit van zijn familie in Kleef en Gelre zijn de nodige stukken overgeleverd. Toen Gijsbert Jan in 1788 op zijn beurt overleed, kwamen al deze archiefbestanden terecht bij zijn jongere broer, Johan Adolf, die zich sinds 1748 heer van Hardenbroek mocht noemen.
Johan Adolf van Hardenbroek
De drie zonen van Johan Adolf van Hardenbroek
De nazaten van Gijsbert Carel Duco d´Aumale van Hardenbroek
Beheer en ordening van het archief
Verwerving en inventarisatie
Verantwoording van de bewerking
Afkortingen
Bijlagen
1. Lijst van eigenaren van huis en heerlijkheid Hardenbroek
2. Genealogische schema's
Erfgoedstuk
3. Schematisch overzicht van de vorming van het huisarchief Hardenbroek
N.B. Het huisarchief van Hardenbroek bestaat uit een veelheid aan archiefbestanden die in de loop van de tijd door verschillende actoren zijn gevormd. Door huwelijk en vererving ontstond in de loop der tijden niet alleen een archief van de familie en het huis Hardenbroek, maar werd dit geheel ook verrijkt met archieven van aanverwante families en van huizen en heerlijkheden die door aankoop of vererving in handen kwamen van leden van de familie Van Hardenbroek. Tegelijkertijd zijn van tijd tot tijd ook weer bezittingen, al dan niet met bijbehorend archiefmateriaal, van de hand gedaan. De optelsom van dit geheel is hieronder in opeenvolgende clusters weergegeven. In dit overzicht worden alleen de belangrijkste aanverwante families genoemd. Hierin staan ook alle actoren vermeld waarvan heden ten dage geen archief niet meer is aangetroffen of waarvan het archief tegenwoordig elders wordt bewaard.
4. Eigentijdse ordening van archivalia van Johan Adolf van Hardenbroek (1721-1791) met betrekking tot zijn militaire loopbaan
N.B. Johan Adolf van Hardenbroek stelde in 1779 een inventaris samen van stukken met betrekking tot zijn militaire loopbaan, inv.nr. 1709. Hij bracht op bijna alle daarin vermelde stukken een inventarisnummer aan. De verzameling is niet compleet overgeleverd. De stukken eruit zijn in de huidige inventaris geplaatst in de relevante subrubrieken. De lijst hieronder biedt een concordantie tussen de stukken in de achttiende-eeuwse inventaris en hun huidige nummering.
5. Concordanties en herkomst
Erfgoedstuk

Kenmerken

Datering:
1353-1995
Toegangstitel:
Inventaris van het archief van huis Hardenbroek 1353-1995 (2013)
Auteur:
door C.A. van Kalveen†, m.m.v. K. van Vliet, O.M.D.F. Vervaart en T.L.H. van de Sande
Datering toegang:
2019
Openbaarheid:
Volledig openbaar
Rechtstitel:
Het archiefblok bevat archiefbescheiden met verschillende rechtstitels
Omvang:
42 m
Rubrieken:
Categorie: