Na de raadsverkiezingen van 1970 veranderden de politiek-bestuurlijke verhoudingen ingrijpend: de Partij van de Arbeid en de Katholieke Volkspartij verloren een groot deel van hun zetels en een viermansfractie van de nieuwe partij D'66 maakte haar opwachting in de gemeenteraad. Tegelijkertijd nam een aantal prominente bestuurders, waaronder burgemeester De Ranitz, afscheid. Het nieuwe college had, geheel in lijn met de tijdgeest, democratisering hoog in het vaandel en in 1971 werden de commissievergaderingen openbaar. Voorts organiseerde de gemeente inspraakprocedures en voorlichtingsavonden voor burgers. In de jaren tachtig veranderde de samenstelling van de raad andermaal, doordat de christelijke partijen samengingen in het CDA en een aantal kleine linkse partijen verder ging onder de paraplu GroenLinks. De toetreding van een extreemrechts raadslid in 1986 veroorzaakte veel ophef. Demonstraties konden echter niet verhinderen dat het raadslid-onder politiebegeleiding!-werd geïnstalleerd. Zijn aanwezigheid leidde daarna nog herhaaldelijk tot ongeregeldheden op de publieke tribune van de raadszaal.

Eén van de onderwerpen die zowel burgers als bestuurders bezighielden was het veranderende aanzien van Utrecht. In 1973 werd Hoog Catharijne geopend. Dit grootschalige project, dat van meet af aan niet onomstreden was, stond in de jaren zestig nog symbool voor de toekomst, maar riep toen het eenmaal af was veel weerstand op. In de nabijheid van Hoog Catharijne werd in 1979 Muziekcentrum Vredenburg geopend, dat ook een woelige voorgeschiedenis kende: voor de aanleg van het Muziekcentrum moesten de fundamenten van Kasteel Vredenburg deels worden verwijderd, wat tot protesten leidde. Door de ontzuiling en het teruglopende kerkbezoek werden in de jaren zeventig en tachtig verscheidene kerken gesloopt of verbouwd. Het Academisch Ziekenhuis vertrok van de Catharijnesingel naar het nieuwe universiteitsterrein De Uithof in de voormalige Johannapolder, dat in de loop der jaren steeds meer onderdelen van de Utrechtse universiteit, die voorheen in de binnenstad waren gevestigd, ging huisvesten.

Had de gemeente zich in de jaren vijftig en zestig voornamelijk gericht op het bouwen van nieuwe wijken op recent verworven grondgebied, nu waren, onder de vlag 'stadsvernieuwing', de negentiende-eeuwse en vroegtwintigste-eeuwse wijken toe aan een opknapbeurt. De Sterrenwijk werd in de jaren zeventig de eerste buurt waar oude huizen werden gesloopt en vervangen door nieuwbouw, waarin de bewoners vervolgens terug konden keren. Ondanks de problemen die zich hierbij voordeden, werd de aanpak van de Sterrenwijk maatgevend voor latere stadsvernieuwingsprojecten.

De aanleg van een autosnelweg door het bos Amelisweerd deed veel stof opwaaien. In 1971 ontspon zich een strijd tussen actievoerders, die het bos wilden behouden, en Rijkswaterstaat, dat zich voor de aanleg beijverde. De Utrechtse gemeenteraad koos in eerste instantie de kant van de actievoerders, maar in de loop van de jaren zeventig laaide de discussie rond de A27 weer op. Het verzet van de actievoerders, dat na talloze inspraakprocedures culmineerde in herhaaldelijke confrontaties met de politie in de vroege jaren tachtig, bleek uiteindelijk tevergeefs: Rijkswaterstaat zette de aanleg van de weg door.

Middenin al deze veranderingen viel de herdenking van 400 jaar Unie van Utrecht in 1979, die uitgebreid gevierd werd. Een herdenkingszitting in het Academiegebouw met tal van notabelen en een reeks culturele activiteiten herinnerden Utrechters aan de rijke historie van de stad.