Archieven Het Utrechts Archief Het Utrechts Archief

959 Nederlandse spoorwegen: tekeningen infrastructuur en tekeningen objecten
Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
In deze inventaris zijn tekeningen beschreven die gemaakt zijn in het kader van de aanleg van spoorwegen door de staat en door particuliere maatschappijen. Het betreft de tekeningen van de objecten. Dat zijn alle gebouwen en inrichtingen die zich langs, onder en aan de spoorbaan bevinden, zoals bruggen, duikers, stations, wachtershuisjes, en seinen. De richting van de spoorbaan zelf met de plaats van de wissels valt er niet onder, daarvoor wordt verwezen naar de inventaris tekeningen infrastructuur Beheerkaart schaal 1:1000.
De staatsaanleg is mogelijk gemaakt door de wetten van 1860, 1873 en 1875. Nadat de werken door de staat waren gerealiseerd werden deze in beheer overgedragen aan de spoorwegmaatschappijen: de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen en de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij. Omdat de staat eigenaar bleef van de spoorlijn en de daarbij behorende gebouwen en inrichtingen werd bij de overdracht een staat opgemaakt van onroerende goederen en eigendommen. De overdracht gebeurde door middel van een proces-verbaal. Bij dat proces-verbaal zijn archiefbestanden overgedragen aan de maatschappijen. Het betreft niet alleen de tekeningen van objecten, maar ook koopakten, bestekken, tekeningen van de spoorlijn, aangeduid als algemene kaarten of situatietekeningen, en grondkaarten met daarop de aanduiding van de eigendommen. Die bestanden zijn in verschillende inventarissen beschreven.
De tekeningen van de objecten behorende bij het proces-verbaal van overgave zijn in twee-, later drievoud, opgemaakt. Een exemplaar behoorde tot het archief van het departement, het andere exemplaar behoorde na de overdracht tot het archief van de exploiterende spoorwegmaatschappij (MTEVSS of HSM). In de jaren twintig heeft het rijk de tekeningen van het departement overgedragen aan de Nederlandse Spoorwegen. Een deel van deze tekeningen is vermengd geraakt met de tekeningen die de Nederlandse Spoorwegen reeds in beheer had. Het was ondoenlijk om tijdens de inventarisatie het onderscheid te maken tussen de twee oorspronkelijke bestanden. Voor het publiek is het ook weinig zinvol, omdat de informatie op de tekeningen hetzelfde is. Het belangrijkste verschil is dat op de tekeningen van de maatschappijen soms aantekeningen staan over wijzigingen en of sloop. De oorspronkelijke tekeningen van het rijk zijn 'schoon'.
Er is maar één proces-verbaal bewaard gebleven. De overige processen-verbaal zijn in de jaren zeventig vernietigd nadat de gegevens op microfilm zijn vastgelegd. De microfilms worden beheerd door het bureau Technische Documentatie Railinfrabeheer van NS.
Behalve de tekeningen die bij de start van de exploitatie zijn opgemaakt, zijn in deze inventaris ook nog de tekeningen opgenomen die behoren bij processen-verbaal van later wijzigingen. Als de exploiterende maatschappij wijzigingen had aangebracht aan de staatseigendommen, werden de wijzigingen opgenomen door de opzichter van de staatsspoorwegen. Van deze opname werd een proces-verbaal opgemaakt. De meeste van deze processen-verbaal zijn vernietigd, alleen de serie van lijn I is bewaard gebleven (opgenomen in de inventaris van de MTEVSS). De tekeningen die bij de processen-verbaal horen zijn wel bewaard gebleven. Deze zijn, op datum van het proces-verbaal geordend, in deze inventaris opgenomen.
Naast deze twee soorten proces-verbaal tekeningen zijn er ook nog tekeningen die, waarschijnlijk, afkomstig zijn van de bureau's van de ingenieurs van de aanleg. Het zijn voornamelijk ontwerptekeningen. Deze tekeningen staan vermeld onder het kopje 'Ontwerp en aanleg'. Op een aantal van deze tekeningen zijn plakkers aangetroffen met de vermelding dat het afkomstig is van het archief van de ingenieur.
Tot slot zijn er nog tekeningen van de exploiterende maatschappijen waar geen vermelding van proces- verbaal op voorkomt. Deze staan allen bij elkaar onder het kopje 'Overige tekeningen'.
Na de lijnen van de staatsaanleg komen de particuliere lijnen. Deze zijn in de volgorde van de concessieverlening geordend, onderverdeeld in hoofdspoorwegen, lokaalspoorwegen en tramwegen.
De tekeningen van de particuliere lijnen zijn op dezelfde wijze geordend als die van de staat. Eerst komen de tekeningen van de aanleg. Daarna eventueel tekeningen die horen bij een proces-verbaal van latere wijzigingen. Deze staan in principe alleen bij lijnen die later door de staat zijn genaast, en dus van de staat eigendom zijn geworden. En tot slot de overige tekeningen, door de exploiterende maatschappij opgemaakt.
Inventaris
3. Particuliere aanleg: lokaalspoorwegen
3.01. Haarlem - Zandvoort
959 Nederlandse spoorwegen: tekeningen infrastructuur en tekeningen objecten
Inventaris
3. Particuliere aanleg: lokaalspoorwegen
3.01.
Haarlem - Zandvoort

Kenmerken

Datering:
1800-1999
Toegangstitel:
Inventaris van het archief van tekeningen infrastructuur (en) tekeningen objecten
Auteur:
Medewerkers project 'Historisch archief Nederlandse Spoorwegen', in samenwerking met het Nederlands Spoorwegmuseum
Datering toegang:
2000
Openbaarheid:
Volledig openbaar
Rechtstitel:
Opneming in beheer van een particulier, niet in eigendom verkregen
Omvang:
26,35 m en 10478 bladen