Bernold had grootse plannen

Bernold wilde één groot kruis van kerken bouwen in het centrum van Utrecht. En daar waren de Paulusabdij en Pauluskerk onderdeel van. Zijn plannen gingen dus veel verder  dan  één klooster verplaatsen. Bijna tegelijk met de Pauluskerk werden nog twee andere kerken gebouwd, de Pieterskerk en de Janskerk. Met de Mariakerk (bij de huidige Mariaplaats) vormden deze kerken een kruis met de Dom en de Salvatorkerk in het midden. Dit is het Utrechtse kerkenkruis, waarvan tegenwoordig alleen de Jans- en de Pieterskerk over zijn. De bouw hiervan was een enorm project, dat de stad een economische impuls gaf. Bernold had ook een politiek plan met de opbouw van dit kruis: in de Dom in het midden lag namelijk het graf van keizer Koenraad, die in 1039 onverwacht stierf tijdens een bezoek aan Utrecht. De ingewanden van keizer Koenraad II werden in de Dom begraven. Met het kerkenkruis, dat dus Koenraads ingewanden als middelpunt had, kon Bernold de banden met de keizerlijke familie aanhalen én zijn positie in Utrecht in aanzien  laten stijgen. Hij maakte helaas niet meer mee dat het kruis voltooid werd. De Janskerk, Pieterskerk en Pauluskerk kwamen vlak na elkaar gereed, maar het zou nog tot 1080 duren voor met de bouw van de Mariakerk begonnen was, toen Bernold al overleden was.

Saenredam Pieterskerk Bernold cropped
Op deze tekening uit 1636 van Pieter Saenredam van het interieur van de Pieterskerk is een schildering zichtbaar waarop bisschop Bernold met vier door hem gestichte kerken is afgebeeld. De schildering werd in 1490 aangebracht, maar is achter pleisterwerk verdwenen.

Wij hebben gezien...

De akte die Bernold uitvaardigde op 26 juni 1050 is helaas niet bewaard. Bij Het Utrechts Archief vind je  wel een afschrift ervan uit 1307. Dit is het oudste stuk uit het archief van de Paulusabdij. Het is een zogeheten vidimus, wat letterlijk ‘wij hebben gezien’ betekent. In een vidimus wordt door één of meerdere personen met autoriteit verklaard dat zij een akte hebben gezien, gevolgd door de tekst van die akte een gewaarmerkte kopie dus. De vijf zegels die erop zaten of er aanhingen zijn verloren gegaan.

Oorkonde geheel
De vidimus uit 1307

Sporen in het Archief

In 1584 overleed de laatste abt van de Paulusabdij. De monniken kozen een opvolger, maar de Staten weigerden een nieuwe abt te benoemen. Inmiddels was de reformatie namelijk begonnen, en het was verboden de katholieke eredienst publiekelijk uit te oefenen. Na de opheffing van de abdij werd het gebouw door verschillende instellingen gebruikt, waaronder het Hof van Utrecht, het provinciale gerechtshof. In de kerk was nog een tijd een schermschool gevestigd. Tot 2000 zat de rechtbank op de plaats van de abdij. Tegenwoordig zijn delen van de Paulusabdij nog te zien aan de Hamburgerstraat 28, nu het publiekscentrum van Het Utrechts Archief.

Paulusabdij

Sporen van de Paulusabdij

Deze sarcofagen met lichamen van monniken van de Paulusabdij werden ontdekt tijdens een verbouwing in de jaren ‘50.

Bekijk meer sporen van de Paulusabdij in ons gebouw