Een illustere school

Aan het einde van de zestiende eeuw had Utrecht plannen om een ‘Illustere School’ op te richten. Men wilde zich graag kunnen meten met de Latijnse school van Amersfoort, die een goede reputatie had. In Leiden werden deze plannen allemaal met argusogen bekeken. Stel je voor dat hun universiteit concurrentie zou krijgen uit Utrecht! In 1632 besloot het stadsbestuur tot de oprichting van een ‘Illustere school’. Dat was een instelling waar een academische basisopleiding kon worden gevolgd maar die geen promotierechten bezat. De eerste hoogleraar in de rechten was Antonius Matthaeus. De eerste hoogleraar in de theologie Gijsbertus Voetius. Andere leerstoelen waren filosofie, geschiedenis en klassieke talen. De burgemeesters van Utrecht, de leden van de vroedschap, de schout en de nieuwe professoren kwamen op 17 juni 1634 bijeen om de nieuwe school in te wijden.

Groot feest 

Nog geen twee jaar later, op 26 maart 1636, was het echt groot feest in Utrecht. De 'Illustere school' werd, mede dankzij de inspanningen van twee Utrechtse burgemeesters Dirck van Velthuysen en Gijsbert van der Hoolck, verheven tot Academie. Daarmee was voorkomen dat Amersfoort met de eer zou gaan strijken. Bernardus Schotanus, verkozen tot eerste rector magnificus, trok met alle professoren - gekleed in hun toga’s - in optocht naar het stadhuis. Van daar liepen ze samen met de schout en de burgemeesters, en natuurlijk met de 'pedel' over de Maartensbrug onder de Domtoren door over het 'Oude Munsters kerckhoff door t’Pandt ofte Galerije vande Academie naar de Domkerk'.

Van Illustere school tot Academie

In de Dom waren de afgevaardigden van de steden en de adel van Utrecht met leden van de Staten van Utrecht aanwezig. De stadhouder werd vertegenwoordigd door zijn neven Eduard, Maurits en Philips van de Palts. Zij waren vanwege de pest tijdelijk van de Leidse universiteit overgestapt naar de ‘Illustere School’ in Utrecht. In de kerk werd plechtig een document voorgelezen, waarin de Staten van Utrecht toestemming gaven om de ‘Illustere School’ te verheffen tot een Academie. Dit prachtige officiële document, een zogenaamd octrooi, bewaren wij in het archief van het Stadsbestuur van Utrecht 1577-1795. 

Vuurwerk en klokgelui

Hierna was het tijd voor muziek! In een verslag van de activiteiten dat wij bewaren in het archief, is te lezen dat er 'met stemmen aerdich gesonghen werd'. ’s Middags werd in een zaal in het oude Agnietenklooster een diner gehouden waarbij 102 personen aanzaten. Voor het stadhuis en voor de Academie waren tonnen met pek, versierd met klimop, geplaatst die ’s avonds rond acht uur in brand werden gestoken. Alle klokken in de Domstad maakten een lawaai van jewelste. De dag werd vrolijk afgesloten met vuurwerk op de Neude.

Hoe weten we dit nu allemaal zo precies? De secretaris van de stad, mr. Johan van der Nijpoort, maakte een uitgebreid verslag dat in het archief van het stadsbestuur bewaard is gebleven. 

In onder andere de Thesauriersrekeningen en de rekeningen van de Tweede Kameraar van de stad zijn de gemaakte kosten te vinden voor de festiviteiten, maar ook de vergoedingen aan de professoren en de aanschaf van verschillende attributen.