Recepten van een Utrechtse Keukenmeid
‘Ten Nutte van Alle Nederlandsche Huisgezinnen, die een goeden Levensregel en de bewering der Gezondheid beminnen’, zo begint het kookboek de ‘Nieuwe Welervarene Utrechtse Keukenmeid’ uit 1769. In de achttiende eeuw zetten Utrechtse families die het zich konden veroorloven namelijk graag een keukenmeid aan het werk om maaltijden te bereiden. Logisch dus, dat er een kookboek verscheen rondom deze keukenmeid. We vinden er het oudste recept voor pepernoten in. En wat zijn hoerendrekjes?
Kookboeken in de achttiende eeuw
Het Utrechtse kookboek met recepten van de keukenmeid volgde de traditie van het in Amsterdam gepubliceerde De Volmaakte Hollandsche Keuken-meid uit 1746. De Utrechtse uitgever, Robartus Oudemeijer, bracht in 1754 het boekje De Schrandere Stichtsche Keuken-meid uit. Dit boek kreeg in 1769 een totaal herziende en uitgebreidere herdruk onder een nieuwe titel: De Nieuwe Welervarene Utrechtsche Keuken-meid, confituurmaakster en huisdoctores, te vinden in onze collectie. Deze kookboeken waren nieuw in hun soort, omdat eerdere koekboeken gemaakt werden door beroepskoks in dienst van de adel. Met deze ‘keukenmeid kookboekjes’ ging een nieuwe doelgroep uit deze periode aan de slag: de gegoede burgerij.
De Keukenmeid
In plaats van een heel leger aan beroepskoks en personeel, had de gegoede burgerij vaak een meid in dienst. Het was haar taak om elke dag lekker eten op tafel te zetten. Maar de keukenmeid schreef de recepten meestal niet zelf. Vaak schreef haar ‘mevrouw’ de recepten op in een boekje, die ze binnenkreeg via vriendinnen of meenam van visites. Zij legde haar meid uit hoe deze recepten bereid moesten worden. Wat opvalt, is dat veel recepten gaan over het bereiden van wild gevogelte zoals duiven, afkomstig van de jacht.
Culinaire Recepten
De bundel telt zo’n 500 recepten, waaronder recepten van gerechten die wij vandaag de dag nog steeds eten. Bijvoorbeeld een recept voor het maken van frikadellen (een soort gehaktbal):
Een ander leuk detail is dat deze bundel in het bezit is van het oudst bekende Nederlandse recept voor pepernoten:
Hoeredrekjens, hoe te maken
In de bundel worden ‘Hoerendreet’ en ‘Hoerendrekjes’ gepresenteerd als lekkernij. Een vreemde naam voor een lekkernij als je bedenkt dat ‘dreet’ wind of scheet betekent en drekje verwijst naar uitwerpselen. Hoe kan dat nu lekker smaken? De naam van het recept verwijst natuurlijk niet letterlijk naar uitwerpselen, maar naar de luchtigheid van het gebakje. Waar de term ‘hoere’ om het gebakje aan te duiden vandaan komt, weten we niet precies. Het zou terug te herleiden zijn aan het feit dat men vroeger makkelijk ‘verleid’ werd door de samenstelling van de gebakjes.
Medische recepten voor de huisdokter
Ook medische recepten ter bevordering van de gezondheid vind je terug in de receptenbundel van de Utrechtse Keukenmeid. Zo staan er recepten met bier tegen scheurbuik, maar ook recepten die kwaaltjes als misselijkheid en winderigheid tegengaan. Wat opvalt is dat er in deze recepten veel gebruik wordt gemaakt van specerijen en kruiden, maar ook van knollen en groenten die destijds aanwezig waren in de moestuinen van de gegoede burgerij.
Nog meer oude recepten?
De Utrechtse Keuken-meid is een gedrukte verzameling van recepten. Wil je deze een keer komen inzien, dan kan dat op onze studiezaal. In veel van onze familie-archieven zijn ook nog prachtige handgeschreven recepten te vinden en soms zelfs een heel receptenboek. Zoals in het archief van de familie Martens van Sevenhoven. Tip: wel eerst even een lesje handschriftkunde volgen.