Volgens de Wet op het middelbaar onderwijs van 1863 behoorden hiertoe de burgerscholen, de hogere burgerscholen (HBS), de middelbare scholen voor meisjes (MMS) en de hogere kaderopleidingen bij leger (Breda) en vloot (Den Helder) en voor de industrie (Polytechnische school te Delft). De burgerscholen met tweejarige jarige opleiding waren de opvolgers van de Franse scholen, de kostscholen en de industrie-, handels- en tekenscholen. De dagopleiding was weinig succesvol, alleen het avondonderwijs had enig succes. De behoefte aan meer technische beroepsopleidingen was groot en omdat deze niet in de wet van 1863 genoemd werden, was men afhankelijk van het particulier initiatief. Pas in 1919 werd deze vorm van onderwijs bij wet geregeld. Rond 1900 werden de eerste handelsdag- en avondscholen opgericht. In 1937 werd het handelsonderwijs in de Wet op het middelbaar onderwijs opgenomen. In 1864 werd de Commissie van toezicht op het middelbaar onderwijs ingesteld. De commissie deed nog hetzelfde jaar het voorstel om de in 1850 opgerichte technische school aan de Mariaplaats te vervangen door een Rijks HBS. In 1866 ging deze van start in een nieuw gebouw aan de Kruisstraat. In datzelfde jaar ontstond uit de in 1822 opgerichte Stadsschool voor teken- en bouwkunde een Burgerdag- en avondschool, die in 1880 werd omgevormd tot een driejarige HBS, vanaf 1906 een vijfjarige HBS-A, gevestigd aan de Van Asch van Wijckskade. In 1875 volgde een driejarige, vanaf 1880 vijfjarige Gemeentelijke Meisjes-HBS aan de Plompetorengracht, vanaf 1882 aan de Wittevrouwenkade. In 1902 werd een Gemeentelijke HBS opgericht, aanvankelijk gevestigd op het Munsterkerkhof (nu Domplein) en vanaf 1905 aan de Catharijnesingel. Daarnaast oefende de commissie toezicht uit op de Ambachtsschool, de Industrie- en huishoudschool, de Vakschool voor typografie en de Vakschool voor kleermakers. Zie ook de archieven van de verschillende gemeentelijke middelbare scholen.